बचत गटाचे फायदे: बचत गट हे ग्रामीण आणि शहरी भागात राहणाऱ्या आर्थिक दृष्ट्या गरीब महिलांचे सशक्तिकरण आणि आर्थिक विकासाचे एक शक्तिशाली साधन आहे.
आर्थिक सक्षमता:
- नियमित बचत: बचत गटामुळे महिला/पुरुषांमध्ये बचत करण्याची आणि आर्थिक नियोजन करण्याची सवय लागते.
- कर्ज मिळवणे सोपे: बचत गटांमार्फत सदस्यांना कर्ज मिळवणे सोपे होते विशेषकरून लहान व्यवसाय आणि उद्योजकांसाठी.
- व्याजदर: बचत गटांद्वारे मिळणाऱ्या कर्जावर व्याजदर हा बँक आणि वित्त संस्थेच्या तुलनेने अत्यंत कमी असतो.
- आर्थिक सुरक्षा: बचत आणि कर्ज यांसारख्या सुविधेमुळे बचत गटाचे सदस्य आर्थिकदृष्ट्या सुरक्षित बनतात.
- उत्पन्न वाढ: बचत गट सदस्यांना नवीन व्यवसाय सुरू करण्यासाठी तसेच सुरु असलेला व्यवसाय वाढवण्यासाठी कर्ज मिळते.
सामाजिक सक्षमता:
- सशक्तीकरण: बचत गटाच्या माध्यमातून महिला सशक्त तसेच आत्मनिर्भर बनतात.
- आत्मविश्वास : नेतृत्व कौशल्ये आणि आत्मविश्वास विकसित करण्यास मदत होते.
- सामाजिक बंध: बचत गटातील सदस्यांमध्ये सहकार्य आणि सामाजिक बंध निर्माण करते.
- व्यासपीठ : सामाजिक समस्यांवर चर्चा करण्यासाठी आणि त्यांचे निराकरण करण्यासाठी व्यासपीठ मिळते.
व्यवसाय विकास:
- लहान व्यवसाय आणि उद्योजकांना आर्थिक मदत मिळते जेणेकरून ते आपल्या व्यवसायाचा विस्तार करू शकतात.
- व्यवसाय प्रशिक्षण आणि कौशल्य विकास कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
- बाजारपेठशी जोडणी आणि उत्पादन विक्रीसाठी मदत मिळते.
- सदस्यांना नवीन तंत्रज्ञानाची माहिती मिळण्यास मदत होते.
सरकारी योजना:
- केंद्र सरकार व राज्य सरकार वेळोवेळी अनेक योजना राबवते ज्या बचत गटांना मदत करतात. यामध्ये वित्तीय सहाय्य, प्रशिक्षण आणि क्षमता विकास कार्यक्रम यांचा समावेश असतो.
बचत गटाचे इतर फायदे:
- सदस्यांना आर्थिक आणि सामाजिक हक्कांबद्दल शिक्षित करते.
- आरोग्य आणि स्वच्छता यांसारख्या महत्त्वाच्या विषयांबद्दल जागरूकता निर्माण होते.
- आपातकालीन परिस्थितीत मदत आणि आधार मिळतो..
- सदस्यांना सामाजिक आणि राजकीय जीवनात सहभागी होण्यासाठी प्रोत्साहित करते.
- बचत गटामुळे महिलांचे किंवा पुरुषांचे संघटन होऊन त्यांना पैशाचा वापर तसेच पैशाची गुंतवणूक कशी करायची याची माहिती मिळते.
- एखाद्या वाईट परिस्थितीमध्ये अडचणीच्या काळात पैशासाठी साहुकाराकडून जास्त व्याज दराने कर्ज घेण्याची गरज भासत नाही साहुकाराकडून फसवणूक होत नाही.
- बँक व्यवहाराचे ज्ञान होते.
- एखाद्या कामासाठी आवश्यक पैशाची कमी व्याजदराने उपलब्धता होते.
- बचत गटामुळे गटातील सदस्यांमध्ये एकमेकांना सहकार्य करण्याची भावना आणि एकमेकांमध्ये विश्वास निर्माण होतो.
- बचत गटांमुळे महिलांना चूल व मूल या संकल्पनेतून बाहेर पडून नवीन गोष्टी शिकण्याची संधी मिळते.
- महिलांचे जीवनमान सुधारण्यास मदत होते.
- महिलांचा सामाजिक तसेच आर्थिक विकास होतो.
- बचत गटामुळे शासनाद्वारे सुरु करण्यात येणाऱ्या विविध शासकीय योजनांचा लाभ मिळवता येतो (उदा. मेहंदी कोर्स, केक बनविण्याचा कोर्स, MSCIT कोर्से, पार्लर कोर्से इत्यादी)
- बचत गट हे व्यक्तींना एकत्र आणून विचार करायला माध्यम आहे. तसेच गटाच्या माध्यमातून सावकार आदी शोषक घटकांपासून दूर राहणे सहज शक्य होईल.
- विविध व्यक्तींना एकत्र घेऊन परस्परांशी सुखदुःखांशी देवाण-घेवाण करणे शक्य होते.
- बचत गटामुळे व्यक्तींना बचतीची तर सवय लागतेच तसेच परस्पर माध्यमातून गरजेनुसार एकमेकांना आर्थिक सहाय्य करून दैनंदिन अडचणी सोडविता येतात.
- व्यक्तींना विविध प्रश्नांची जाणीव होते व प्रश्न सोडविण्यासाठी ते प्रयत्नशील राहतात.
- एक व्यक्ती म्हणून जगताना स्वतःचे स्थान निर्माण करण्यासाठी स्वयंसहाय्यता गटाची भूमिका महत्वाची ठरते.
- स्वयंसहाय्यता गट हे व्यक्तींना स्वावलंबनाचे, मानसिक, आर्थिक, वैचारिक व सामाजिक प्रगती साधण्याचे माध्यम आहे.
- बचत गटामुळे माणसे एकत्र आल्यामुळे एकमेकांशी मोकळी चर्चा करण्याकरीता व्यासपीठ तयार होते.
- विचारांची, अनुभवांची देवाण-घेवाण करण्याकरीता एक साधन निर्माण होते.
- व्यक्तींमध्ये जाणीव, जागृती निर्माण होते.
- बचतीची सवय लागते.
- आत्मशक्तीची जाणीव तसेच आत्मसाक्षरतेची जाणीव होते.
- व्यक्तींना बचतीसाठी प्रोत्साहन मिळते.
- व्यक्ती स्वयंपूर्ण होतात.
- व्यक्तींना लघु कर्ज उपलब्ध करून दिले जाते.
- व्यक्तींना रोजगारासाठी नवीन संधी उपलब्ध होतात.
हे लक्षात घेणे महत्वाचे आहे कि बचत गटाचे काही तोटे देखील आहेत
- गटात वाद होऊ शकतात: बचत गटाच्या व्यवस्थापनावर किंवा कर्ज देण्यावर वाद होऊ शकतात. यामुळे गटातील सदस्यांमध्ये तणाव आणि विभाजन निर्माण होऊ शकतो.
- गट निष्क्रिय होऊ शकतो: जर सदस्य सक्रिय नसतील किंवा योग्यरित्या प्रशिक्षित नसतील किंवा त्यांच्यामध्ये वाद असतील तर बचत गट निष्क्रिय होऊ शकतो.
- राजकीय हस्तक्षेप: काही प्रकरणांमध्ये बचत गटांवर स्थानिक राजकारणी नेते किंवा इतर प्रभावशाली व्यक्तींचा प्रभाव असतो यामुळे गटाचे कामकाज प्रभावित होऊ शकते.
महत्वाची गोष्ट:
हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की एखादा बचत गट यशस्वी होण्यासाठी चांगल्या व्यवस्थापनाची, पारदर्शकतेची आणि सदस्यांमध्ये सामंजसपणाची आवश्यकता असते.
